Bài viết bởi Tiến sĩ Đỗ Huy Dương – Khối Di truyền y học, Trung tâm Công nghệ cao Vinmec.
Các phòng thí nghiệm lâm sàng thường thực hiện xét nghiệm định danh HLA để hỗ trợ cấy ghép nội tạng rắn, cấy ghép máu, tủy hay truyền máu. Sau khi có kết quả xét nghiệm định danh HLA, bác sĩ sẽ so sánh hệ HLA của người cho và người nhận để đánh giá mức độ tương đồng HLA giữa họ.
1. HLA là gì
HLA viết tắt của từ Human Leukocyte Antigen tức kháng nguyên bạch cầu người: là phân tử có mặt trên hầu hết mọi loại tế bào trong cơ thể con người. HLA có vai trò trung tâm trong việc điều phối các phản ứng miễn dịch thông qua nhiều cơ chế khác nhau. Chức năng chính của HLA là cung cấp các phân tử protein nhỏ (peptide) cho tế bào T, một loại tế bào miễn dịch. Nếu tế bào bị nhiễm vi sinh vật chẳng hạn như vi rút, HLA sẽ trình diện các peptide của vi rút cho tế bào T và kích hoạt phản ứng miễn dịch. Tương tự như vậy, tế bào có thể hấp thụ các phân tử hoặc vi sinh vật từ môi trường và trình diện peptide đặc trưng của chúng, qua đó kích hoạt tế bào T và hàng loạt phản ứng miễn dịch. Hơn nữa, vì HLA hiện diện trên hầu hết các tế bào, các tế bào miễn dịch kiểm tra sự hiện diện của HLA và có thể tiêu diệt các tế bào không có HLA (là chỉ dấu cho thấy tế bào không hoạt động bình thường như tế bào ung thư, tế bào nhiễm vi rút).
2. Xét nghiệm định danh HLA là gì
HLA là một họ các phân tử được mã hóa bởi các gen HLA. Các phân tử HLA điển hình bao gồm các phân tử lớp I HLA-A, HLA-B và HLA-C, và các phân tử lớp II HLA-DR, HLA- DQ và HLA-DP. Các gen HLA lớp I HLA-A, HLA-B và HLA-C mã hóa chuỗi alpha của phân tử tương ứng. HLA lớp II được chia thành các chuỗi alpha và beta được mã hóa bởi các gen riêng biệt, ví dụ, HLA-DQA1 và HLA-DQB1. Phân tử HLA loại I và loại II có các chức năng riêng biệt và hiện diện trên các loại tế bào khác nhau.
Các gen HLA có tính đa hình cao. Điều này có nghĩa là không giống như hầu hết các gen trong cơ thể, có nhiều biến thể khác nhau của gen HLA (alen). Do đó, các cá thể khác nhau rất có thể có các alen HLA khác nhau. Quá trình xác định các biến thể HLA của một người được gọi là định danh HLA. Có nhiều phương pháp khác nhau để định danh HLA như huyết thanh học hay sinh học phân tử. Trong đó phương pháp sinh học phân tử cho kết quả đáng tin cậy hơn.
Xét nghiệm HLA có vai trò quan trọng
3. Tại sao HLA quan trọng?
Trong thế giới tự nhiên, sự biến đổi trong các gen HLA có nghĩa là một số biến thể nhất định có khả năng bảo vệ chống lại các bệnh truyền nhiễm nhiều hơn những biến thể khác. Ở mức độ quần thể, sự khác biệt về HLA giữa các cá thể có ý nghĩa quan trọng cho sự tồn tại của quần thể đó.
HLA rất quan trọng trong cấy ghép mô. Sự khác biệt về di truyền giữa người cho và người nhận có thể tạo ra phản ứng miễn dịch bất lợi vì phân tử HLA là trung tâm của con đường đáp ứng miễn dịch. Sự khác biệt về HLA có thể có tác động đáng kể đến kết quả cấy ghép mô. Phản ứng chống lại HLA của người hiến có thể phát triển sau khi cấy ghép, dẫn đến việc hệ thống miễn dịch của người nhận từ chối mô cấy ghép. Phơi nhiễm trước khi cấy ghép với HLA khác hệ thống HLA của bản thân (ví dụ như qua truyền máu) cũng có thể kích hoạt sản xuất kháng thể và làm mất mô cấy ghép ngay lập tức. HLA quan trọng trong cả cấy ghép cơ quan(ví dụ: thận) và cấy ghép mô lỏng (máu, tủy sống).
Các loại HLA cụ thể cũng có liên quan đến việc tăng tính nhạy cảm với bệnh tật hoặc phản ứng với các loại thuốc cụ thể. Ví dụ, HLA có liên quan đến bệnh Celiac, viêm khớp dạng thấp và chứng ngủ rũ. HLA-B * 57: 01 có liên quan đến quá mẫn với Abacavir (một loại thuốc kháng virus). Cơ chế chính xác liên kết HLA với bệnh tật hoặc chứng quá mẫn do thuốc vẫn chưa được biết rõ.
Xem ngay: Vai trò của xét nghiệm phát hiện alen HLA-B*1502 trước khi điều trị Carbamazepine cho bệnh nhân trong việc phòng chống dị ứng thuốc
4. Tại sao cần xét nghiệm định danh HLA?
Các phòng thí nghiệm lâm sàng thường thực hiện định danh HLA để hỗ trợ cấy ghép nội tạng rắn, cấy ghép máu, tủy hay truyền máu. Sau khi có kết quả định danh HLA, bác sĩ sẽ so sánh hệ HLA của người cho và người nhận để đánh giá mức độ tương đồng HLA giữa họ.
Các biến thể HLA khác nhau liên kết các peptide theo cách khác nhau. Do đó, đặc điểm và tính nhất quán của hệ HLA rất quan trọng trong các nghiên cứu đáp ứng miễn dịch, vì sự khác biệt HLA có thể ảnh hưởng đến kết quả. Đặc biệt, các nghiên cứu liên quan đến tế bào T và sự tương tác giữa HLA và thụ thể tế bào T đòi hỏi phải xem xét cẩn thận phân tử HLA.
Chăm sóc sức khỏe cũng đang chuyển dịch theo hướng y học cá nhân hóa. Các liệu pháp dựa trên tế bào yêu cầu xem xét HLA vì sự không tương thích với người nhận có thể dẫn đến thất bại của liệu pháp hoặc các tác dụng phụ không mong muốn.
Thực hiện định danh HLA để hỗ trợ cấy ghép nội tạng rắn
5. Xét nghiệm định danh HLA được thực hiện như thế nào?
Có nhiều phương pháp khác nhau để định danh HLA. Phương pháp huyết thanh học có vẻ dần được thay thế do những giới hạn của nó như nguồn cung, quản lý chất lượng nghiêm ngặt và giới hạn trong việc phân biệt các biến thể HLA khác nhau.
Do vậy, phương pháp sinh học phân tử thường được sử dụng nhiều hơn. Tùy theo mức độ phân giải của kết quả xét nghiệm HLA mà các phương pháp sinh học phân tử cung cấp kết quả ở mức độ khác nhau. Ví dụ, phương pháp PCR-SSO cho phép trả lời kết quả HLA ở mức độ trung bình, trong khi phương pháp giải trình tự gen thế hệ mới có thể cung cấp thông tin HLA ở mức độ phân giải cao. Mức độ phiên giải HLA càng cao thì khả năng phân biệt các biến thể (thậm chí các biến thể không làm thay đổi protein) càng cao.
Mỗi phương pháp định danh HLA đều có những ưu và nhược điểm riêng. Ví dụ phương pháp PCR-SSO chỉ cho kết quả định danh ở mức độ phiên giải trung bình nhưng chi phí thực hiện thấp, thời gian trả kết quả nhanh. Trong khi phương pháp định danh HLA bằng kỹ thuật giải trình tự gen thế hệ mới cho kết quả độ phân giải cao nhưng chi phí thực hiện cao và thời gian trả kết quả lâu hơn.
Hiện nay, xét nghiệm định danh HLA đã được thực hiện tại Khối Di truyền y học, Viện y học ứng dụng tái tạo, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec. Mọi thông tin chi tiết xin liên hệ Hotline: 033 7504234
Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 (phím 0 để gọi Vinmec) hoặc đăng ký lịch khám tại viện TẠI ĐÂY. Nếu có nhu cầu tư vấn sức khỏe từ xa cùng bác sĩ Vinmec, quý khách đặt lịch tư vấn TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn
